Neymar: ‘Joga bonito is dood, geniet ervan nu het nog kan’
Van totaalvoetbal tot anti-voetbal en alles daartussenin. Het binnenslepen van de begeerde drie punten komt al sinds mensenheugenis in allerlei vormen en maten. In de rubriek Stijlfiguren gaat Voetbalzone langs de velden van weleer om fabelachtige formaties en bijzondere spelersrollen onder de loep te nemen. In deze editie: Joga Bonito, de Braziliaanse mentaliteit van feestelijk voetbal. Waar de perfecte balans gevonden wordt tussen kunst en resultaat.
Door Kevin van Buuren
De bal rolt op 22 september 2021, wanneer Olympique Lyon-speler Lucas Paquetá in de blessuretijd de bal ontvangt uit een inworp. De Braziliaan, die vier minuten eerder nog de 3-1 scoort, neemt aan en draait open. Hij staat oog in oog met de verdediger van tegenstander Troyes. Paquetá klemt de bal kort tussen zijn voeten en probeert de bal als een regenboog over zijn belager te manoeuvreren. Helaas voor de nummer 10 raakt het speeltuig de verdediger en verdwijnt het over de zijlijn voor een nieuwe inworp. Paquetá appelleert nog voor hands en kijkt hoopvol naar scheidsrechter Stéphanie Frappart. Die fluit inderdaad, maar besluit om Paquetá een gele kaart te geven: spelbederf. Medespelers en tegenstanders kijken verontwaardigd om zich heen, Paquetá lacht als een boer met kiespijn.
Lucas Paquetá booked for attempting a rainbow flick. The beautiful game is gone. pic.twitter.com/uPMTX3C2jR
— - (@hxMUFC) September 23, 2021
Een dag na het voorval neemt Neymar Junior het op voor zijn landgenoot. Een jaar eerder overkomt hem hetzelfde. Wanneer hij tegen Montpellier de befaamde rainbow flick poogt, spreekt de scheidsrechter hem aan. Na een gefrustreerde woordenwisseling ontvangt de aanvaller een gele kaart. “Ik speel voetbal, zeg niks en krijg fucking geel”, foetert hij na de wedstrijd in de catacombe. Nu betreurt hij dezelfde behandeling voor Paquetá. “Een gele kaart voor een dribbel… het gebeurde bij mij. Dit seizoen is het Paquetá. O famoso ‘Joga Bonito’ está acabando, schrijft Neymar op Instagram. “Het beroemde ‘Joga Bonito’ is ten einde. Geniet ervan zolang het nog kan.”
Lichtvoetig en zwaarmoedig
De discussie binnen de publieke opinie is tegelijkertijd ook een interne strijd binnen het Braziliaanse voetbal. Zoals Jonathan Wilson beschrijft in zijn boek Inverting the pyramid: history of football tactics: “Die spanning – tussen schoonheid en cynisme, tussen wat Brazilianen noemen futebol d’arte en futebol de resultados - is een constante, wellicht omdat het zo fundamenteel is. Niet alleen in de sport, maar ook in het leven: om te winnen, of het spel goed te spelen. Brazilië heeft wat dat betreft altijd een eigen definitie gehad van hoe het spelletje gespeeld moet worden. Niet zomaar een spelletje, maar tevens – en met de diepste betekenis – drager van de naam the beautiful game.
De sport werd volgens de verhalen eind negentiende eeuw naar het land gebracht door Charles Miller. Zoon van de Schotse John en de Braziliaanse Carlota. Hij werd naar een school in het Engelse Southampton gestuurd, waar hij het voetbal leerde. Toen hij in 1894 terugkeerde naar zijn thuisland, bracht hij twee souvenirs mee: de Hampshire FA voetbalregels en twee voetballen. Miller en zijn Engelse invloed, een nawee van de Britse emigranten die in Brazilië aan de spoorwegen kwamen werken, werd daarmee ‘de vader van het Braziliaanse voetbal’. Die sport was een stuk makkelijker te kopiëren dan cricket, waarna de Braziliaanse identiteit steeds meer vorm kreeg.
Iedereen kon voetbal beoefenen. Het lichaam was het instrument, aangevuld met alles dat ook maar op een bal leek. Door heel Brazilië werd gevoetbald. Op stenen, in steegjes, met amper ronde, geknutselde ballen. Om die omstandigheden te overwinnen moest de Braziliaanse voetballer creatief, slim en technisch worden. Zichzelf altijd reddend uit onmogelijke situaties. Antropoloog Robert DaMatta bedacht de term jeitinho: de kleine manier. Iets bereiken door de regels te verbuigen in jouw voordeel. Wetten werden in die tijd vooral gebruikt om de elite te beschermen. De doorsnee Braziliaan moest zichzelf zien te redden. Spelen met die regels werd een manier van spelen met de bal. Voetbal was vrijheid, zoals dansen. Blij, onbeschaamd en afkerend van autoriteit, dat het liefst een gele kaart zou geven aan het praktiseren van die rebellie.
Van techniek naar tactiek
Ondanks hun grootse flair werden Braziliaanse voetballers beschreven als ‘ongedisciplineerd’ en ‘speels’. Er moest een systeem aangebracht worden. De grootste claim hiervan komt van Béla Guttman. De Hongaarse voetballer en trainer beweerde in 1956 het beroemde 4-2-4, waarmee Brazilië later zeer succesvol bleek, naar het land te hebben gebracht. Guttman was onderdeel van het steeds professionelere voetbal in Centraal-Europa. Hij beschreef Brazilië als een tactische wildernis, een speeltuin. Hij gebruikte de doelgerichte counter van zijn eigen Hongarije als voorbeeld. Gutmann vond niet het kunstzinnige voetbal uit waar Brazilië later vele prijzen mee won, maar futebol de resultado: spelen om te winnen.
In Brazilië wordt Izidor “Dori” Kürschner, eveneens een Hongaar, vaker als brenger van het tactiek aangewezen, via het Engelse systeem. Hij introduceerde het populaire WM-systeem (een 2-3-5 opstelling die sinds 1920 in Engeland dé opstelling was), het trainen zonder bal en principes van verdedigen en controleren. Kürschner verdween spoorloos voor het voetbal zich zover ontwikkelde dat hij de credits kreeg, maar zoals zijn protegé en voormalig assistent Flávio Costa – een van de grootse Braziliaanse trainers – zei: “Kürschner was de eerste die het futebol sistema introduceerde.”
Costa zelf bouwde voort op de ideeën van Kürschner bij Flamengo, rond 1941, waar hij een ‘diagonale’ opstelling uitvond. Zijn middenveld bestond uit twee diagonale lijnen, op ieder van die lijnen twee spelers. De achterste middenvelder had net zo goed een extra verdediger kunnen zijn. De voorste net zo goed een extra aanvaller. Het was dan ook dit systeem dat de voorloper was van het 4-2-4, later ook zodanig genoemd en onder het publiek gebracht door Guttman. Ook als bondscoach van het nationale elftal maakte Costa gebruik van ‘de diagonale’, toen een van de beste Braziliaanse teams ooit de WK-finale van 1950 bereikte. In het thuisstadion Maracaña was het echter Uruguay dat won, wat in Brazilië nog altijd omschreven wordt als ‘de catastrofe’. Er waren rellen en zelfs zelfmoorden na Maracanaço: de schok van het Maracaña.
Pelé en Joga Bonito
Er wordt wel eens gezegd dat Maracanaço moest gebeuren om de grote successen te laten uitkomen. Uit de as van 1950 herrees de gele kanarie als een feniks. En wie aan de dominantie van Brazilië in het wereldvoetbal denkt, noemt de belichaming van the beautiful game: Pelé. De eerste noties van de term in het Oxford Engels woordenboek is van Pelé’s biografie uit 1977: My life and the beautiful game. Het is dan ook de Braziliaanse legende die de definitie voor het samba-voetbal populariseerde. Met de talisman in de selectie won het land haar eerste wereldtitel, in 1958. “Samba, samba, samba”, scandeerden de fans.
In 1962 en 1970 won Pelé met zijn Brazilië nummer twee en drie van de in totaal vijf WK-bekers van het land. Het team stond bekend om flair, een dynamische wisseling van posities en onnavolgbare schijnbewegingen met het lichaam. Het voetbal als een dans, als de Braziliaanse samba. Het was even onvoorspelbaar als onvermijdelijk, met Pelé als het absolute toonbeeld van de kunstzinnige speelwijze in perfecte balans met het ultieme resultaat. In zijn boek Football against the enemy beschrijft Simon Kuper Pelé als een capoerista. De martial arts-stijl die door Angolese slaven werd bedacht, vermomd als dans om hun slavenmeesters voor de gek te houden.
Is joga bonito dood? De ultieme vorm van vrijheid, creativiteit en plezier in het voetbal wordt zo nu en dan door de autoriteiten bestempeld als spelbederf. Het levert waarschuwingen, discussies en gele kaarten op. Niet te vergeten af en toe een rotschop van gefrustreerde verdedigers, wat gebagatelliseerd wordt omdat joga bonito ‘uitlokken’ is. Het is de reden dat Brazilianen zich er zo boos om maken. De afkeer jegens en de strijd tegen autoriteit is deel van hun identiteit sinds het voetbal in het land werd uitgevonden. De balans tussen futebol d’arte en futebol de resultado is als yin en yang. Allebei noodzakelijk; het degraderen van het één, maakt ook het ander waardeloos.
Ga jij die Jackpot winnen? Koop dan nu je lot voor de trekking en speel mee.
Meer nieuws
‘Antony beledigt Ten Hag in groepschat van Man United met drie woorden’
Manchester United wordt vernederd en gaat keihard onderuit bij Palace
Mogelijke opvolger Slot spreekt zich uit: ‘Lastig nee zeggen tegen Feyenoord’
NEC mag dankzij heerlijke goals Chery nog altijd hopen op vijfde plek
Lang start anti-Feyenoord-lied dat afkomstig is van Ajax; Luuk de Jong grijpt in
Koopmeiners heeft geen basisplek nodig om goud waard te zijn voor Atalanta
Meer sportnieuws
Prachtig was dat joga tv vroeger altijd. En wat een elftal had brazilie in die tijd zeg.. hier is toch ook wel deels voor mij de liefde voor het voetbal begonnen
Angolaanse slaven? Angolaans ? Serieus vz?
On topic: Ik denk dat iedereen wel een van het spelletje is gaan houden door de Brazilianen. Daarvoor ging je naar het stadium om te zien wat ze allemaal met een bal konden doen. Het was meer een soort circus voorstelling dan echt resultaat voetbal. Dat tegenwoordig een gele kaart wordt gegeven omdat je een dribbel uitvoert is absurd. Ronaldinho zou zich kapot hebben verveeld in deze tijd.
Stadium? Stadium?? Serieus Emiliogaviria?
Hahah stadium en stadion niet uit elkaar kunnen houden vind ik wel ietsje kwalijker dan de juiste naam voor de inwoner van Angola niet weten, maar oke 
Dat komt door mijn iPhone ADO denhaag
VZ heeft als media site toch wel iets meer de plicht fatsoenlijke taal te typen dan een willekeurige commenter, vind je niet?
Ironisch dat Paqueta een kaart krijgt voor het voetbal waar we hem niet om herinneren en voor zijn wangedrag en nare spel daarentegen veel te licht bestraft werd tijdens het WK. Na dat belachelijke schot in de dugout en het feit dat die Lahoz hem er niet afstuurde kan deze Paqueta me geen kaarten genoeg krijgen...
Was dat echt geel voor de actie, of voor alles wat daarna en er omheen plaats vond? Eindeloos tijdrekken en discussie met de scheidsrechter is wat ik meer opmaak uit de eerste beelden.
Het enige wat ik zie is een foto met ''yoga bonita'' met Pelé, Neymar en Guttman(?), waar is Ronaldinho?!
Een artikel over jogo bonito en dan hat Brazilie van 1982 niet vermelden. Het mooiste voetbal ooit op een WK. Socrates, Eder, Falcao, Zico en al die anderen: bedankt, eindelijk begreep ik hoe mooi voetbal kan zijn.
Volgens mij krijgen ze beiden geel voor praten. Niet voor die mislukte rainbow flick.
Ben niet de jongste hier, maar voor mijn gevoel speelt brazilie sinds midden jaren 80 toch al geen mooi voetbal meer.
In 94/02 waren de wereldtitels echt met afschuwelijk voetbal iig.
Hadden ze niet een elftal met Ronaldo, Ronaldinho, rivaldo en Adriano in 1 team?
Kan me nog die Nike reclame herinneren. Was gewoon heerlijk voetbal bij vlagen.
Het Brazilie van 98 speelde nochtans mooi genoeg. 2002 was ook echt niet afschuwelijk voetbal, dat hadden ze wel in 2006 en dat was een gigantische teleurstelling. Natuurlijk was 2002 geen 1970 en was het middenveld a-creatief, maar dat maakte de voorhoede toch wel een beetje goed, hoor. Althans, dat ben ik van mening.
Daarna behoorlijk achteruit gegaan, inderdaad. Het team uit 2010 is het slechtste Brazilie dat ik ooit heb gezien. In 2014 was het ook een grote teleurstelling.
Mua, ik vond het eigenlijk tot 2006-2010 nog wel typisch Braziliaans, maar het moderne voetbal heeft ze helaas ingehaald. Je ziet naar mijn mening uberhaupt niet echt 'puur talent' meer. Je ziet tegenwoordig steeds vaker fysieke allrounders op de posities (behalve betreft backs). Dat is wel erg zonde en ook geen goede ontwikkeling. Ik ben nog altijd van mening dat je veel meer bereikt met het optimaliseren van talent dan wanneer je alles een beetje goed kunt, maar nergens in excelleert.
Betreft Brazilie zie je soms nog zo'n Antony die weliswaar een trukendoos heeft, maar dat veel te geforceerd doet, maar ook daar komen de Raphinha's van deze wereld steeds vaker voor.
Gefrustreerde narcistische scheidsrechters die zelf het spelletje willen bepalen en de aandacht willen ipv een bijrol te verstaan en voetbal weer mooi te maken
Onzin, die gast loopt haar compleet te negeren terwijl ze wat wilt zeggen tegen hem. Dat heet respect hebben voor de scheids. Je moet eens kijken hoe dat eraan toe gaat bij Rugby, daar heeft elke speler echt respect voor de beslissingen van de scheids en mag alleen de aanvoerder zijn beklag doen.
Wat wilt de scheidsrechter precies zeggen? Dat hij niet moet uitdagen? Ik snap dan dat neymar boos wordt en denk, doe jou werk en hou je niet bezig met bijzaken
Maakt niet uit wat ze wilde zeggen, als een scheidsrechter wat tegen je zegt luister je.
als de scheids wat tegen je zegt luister je, als de politie wat tegen je zegt luister je, als een ouder persoon wat tegen je zegt luister je, als de koning wat tegen een passant zegt luistert die. mij betreft ouderwetse autoritaire mentaliteit. een persoon luistert gewoon tegen een ieder en niet omdat hij/zij een bepaalde functie oid heeft. En als die persoon dus een zogenaamd buiten proportioneel punt wil maken omdat hij/zij zogenaamd de baas is of boven jou staat zoekt ie het maar uit en zou ik ook niet luisteren. wat een onzin dat je geen rainbow flick zou mogen maken. whats next? Ze zouden dan straks geel moeten geven voor het met ze alle voor de goal liggen en counteren bij een voorsprong ivb met het kapot maken van de amusementswaarde
Het is dat rebelse recalcitrante gedragje van die Gen-Z lui zoals jij dat het probleem is tegenwoordig. Die normen en waarden zijn gewoon goed, maar wellicht heb je die juiste opvoeding niet gehad en denk je dat dat entitled gedrag je verder gaat brengen in het leven.
"miller en zijn Engelse invloed, een nawee van het feit dat Brazilië tot 1822 tot het Britse rijk behoorde,"
He? Waar hebben jullie dit vandaan gehaald? Ik hoop dat dit brainfart was van de schrijver, anders heb ik flink wat inhaalwerk betreft de geschiedenis van Z-Amerika te gaan 
Uiteraard is iedere vorm van uitbanning van deze speelsheid een belediging naar de sport en mens. Je kunt heel mooi en sierlijk voetbal spelen door klinisch rond te spelen en dan geef je toch ook geen gele kaart? Sowieso, scheidsrechters die denken aan te kunnen geven hoe het spel gespeeld moet worden, zijn scheidsrechters die direct straf verdienen.
Geen paniek: ik leef nog!Brazilie speelt zelf al jaren geen mooi voetbal meer. Tactiek is hedendaags belangrijker. Alleen op techniek, snelheid en talent redt je het niet meer. Die balans is al jaren weg. Ook zijn de selecties beduidend minder geworden. 2010 en 2014 voor Brazilie begrippen waren echt armoedig. Fabiano en Fred in de spits is wel karig. 2018 en 2022 was de kwaliteit er wel, maar zie je gewoon duidelijk een achterstand op Europa op het gebied van tactiek, discipline en mentaliteit. Brazilie is ook koppig. Het wil altijd per se een Braziliaanse coach hebben. Ik wil ze weleens zien onder een Europese trainer. Vooral de huidige selectie en wat eraan komt beschikt over meer dan genoeg talent en kwaliteit.
Die regeltjes slaan echt wel door. What's next? Poortjes, omhalen? Meteen geel?
De charme van voetbal is toch ook de speelsheid? Het feit dat de ene speler pragmatisch is en de ander speels. De commerciele waarde van voetbal zit toch in het vermaken van het publiek en niet 3 papieren punten?
Wat mis ik spelers zoals Ronaldinho. Wat was dat genieten.
Reageer
Je kunt niet reageren op oude documenten.