Vedettes: werd Oostenrijks beste voetballer uit wraak vermoord door de nazi's?

De rijke voetbalgeschiedenis kent vele markante, tragische of grappige personages. In de rubriek Vedettes licht Voetbalzone telkens de doopceel van een van die figuren. We vervolgen de reeks met het verhaal van Matthias Sindelar, de beste Oostenrijkse voetballer aller tijden die onder mysterieuze omstandigheden overleed.

Door Sander Grasman

Na een avondje kaarten keert een licht beschonken Matthias Sindelar samen met zijn jonge Italiaanse maîtresse Camilla Castagnola terug naar haar huis. Daar aangekomen drinken ze nog een afzakkertje, waarna ze deze koude januarinacht dicht tegen elkaar aankruipen in bed. Voor de zekerheid draaien ze ook het gaskacheltje nog iets verder open. Geen van beiden zal ooit nog wakker worden.

Goede vriend Gustav Hartmann treft de twee de volgende ochtend buiten bewustzijn aan als hij ongerust poolshoogte komt nemen op de Annagasse 3. Zij leeft nog wel, maar zal enkele dagen later overlijden; Sindelar is al dood. Twintigduizend rouwende Oostenrijkers nemen tijdens een grootse staatsbegrafenis afscheid van hun geliefde sterspeler.

Zoals nagenoeg overal op het Europese vasteland, werden ook in Oostenrijk de eerste voetbalzaadjes geplant door Britse expats. In en rond Wenen was de belangrijkste aanjager van de liefde voor de bal ene Jimmy Hogan. Toen de Magische Magyaren, de Hongaarse nationale ploeg, in 1953 met een 6-3 zege op Engeland bewees dat de uitvinders van het spelletje niet langer onverslaanbaar waren, gaf de toenmalige Hongaarse bondsvoorzitter Sandor Barcs aan dat zij alles te danken hadden aan de in eigen land altijd miskende Hogan.

Dit bericht op Instagram bekijken

Een bericht gedeeld door Voetbalzone.nl (@instavoetbalzone)

Nog tijdens zijn eigen - bescheiden - loopbaan had Hogan van zijn Schotse teamgenoten bij Fulham een soort tiki-taka-voetbal avant-la-lettre overgenomen en zijn mantra als coach luidde dan ook: 'houd ‘m [de bal] op het tapijt’. Met die directe manier van spelen en de veelzijdigheid en het spelinzicht die het vereiste van zijn spelers, wordt de speelwijze niet geheel verrassend gezien als de voorloper van het later door Johan Cruijff en Oranje wereldberoemd gemaakte

De Brit trof op het continent een vruchtbare voedingsbodem voor zijn tactische ideeën aan. Nadat Hogan met zijn club Bolton Wanderers een tour door Europa afsloot met een wedstrijd tegen Dordrecht - en deze met 10-0 won - beloofde Hogan grappend terug te komen om de Dordtenaren wat tactiek bij te brengen. Hij maakte die aanvankelijk met een knipoog gedane belofte toch waar en het zou de start van een invloedrijke trainersloopbaan zijn, die hem van Nederland naar Hongarije, Zwitserland en dus uiteindelijk ook Oostenrijk leidde.

Terwijl Hogan enkele duizenden kilometers verderop aan zijn eerste trainersklus begon, bracht Hugo Meisl het voetbal in Oostenrijk naar een hoger plan. Meisl had van zijn strenge vader nooit zelf een sportcarrière mogen nastreven, maar bleek op zowel tactisch als bestuurlijk vlak een visionair. Hij stond niet alleen aan de wieg van een nationale voetbalbond, maar zette ook eigenhandig een eerste internationaal bekertoernooi voor clubteams op: de Mitropa Cup, waar de kampioenen van de Midden-Europese landen aan mochten deelnemen.

Via een gemeenschappelijke vriend kwamen Hogan en Meisl in 1912 met elkaar in contact, waarna de twee een vruchtbare samenwerking aangingen en het Oostenrijkse voetbal een vlucht nam. Het Wunderteam was geboren.

Dat Sindelar zou uitgroeien tot een essentiële spil in dat Oostenrijkse Wunderteam stond bij zijn geboorte allerminst vast. Hij zag namelijk als Matej Sindelár het levenslicht in het huidige Tsjechië, toentertijd een uithoek van het Habsburgse Rijk. De Sindelars hebben het niet ruim en als Matej nog een peuter is, verhuist de familie naar de hoofdstad in de hoop dat vader daar werk kan vinden.

Ze komen terecht in de volkse arbeiderswijk Favoriten. Het leven is hier niet veel beter, maar de jonge Sindelar, die inmiddels zijn naam veroostenrijkst heeft tot Matthias, kan er wel met vriendjes voetballen in de steegjes van zijn nieuwe wijk en hij blijkt talent te hebben. Op de oneffen klinkertjes is de watervlugge jongen steeds al zijn medespelers te snel en slim af.

Al op vijftienjarige leeftijd maakt Sindi zijn debuut bij de senioren. Hij kan er dus al vroeg aan wennen te moeten opboksen tegen fysiek imposantere tegenstanders. Maar wie niet sterk is, moet slim zijn en dat is hij. Hij laat zich voortdurend terugzakken uit het gedrang en slalommend met de bal aan de voet blijkt hij niet te stoppen. Alles en iedereen glijdt hij voorbij. Het levert hem de bijnaam der Papierene, de Papierenman, op.

After undergoing surgery on his knee in 1923, Matthias Sindelar signed with Austria Wien where he went on to win one Austrian Championship (1926), five Austrian Cups (1925, 1926, 1933, 1935, 1936) and two Mitropa Cups (1933, 1936). @bethlimb: https://t.co/fOnMCDLcVu pic.twitter.com/4QftiN8gKw

— Breaking The Lines (@BTLvid) June 19, 2022

Als je goed luisterde kon je in de vooroorlogse Weense koffiehuizen tussen het gerinkel van kopjes en het geroezemoes over de kunst van Klimt en Schiele, de psychoanalyse van Freud en de literatuur van Zweig de intelligentsia plots horen discussiëren over wie de beste optie zou moeten zijn voor de spitspositie van de nationale ploeg. Zij waren het namelijk niet eens met de opvatting van bondscoach Hugo Meisl dat de ploeg daar een bonkige kerel nodig had om zogezegd oorlog in de zestien te maken.

Zij zagen veel liever de frivole Matthias Sindelar daar staan. Hij was de lieveling van de salonanalisten. Die hemelden hem op tijdens hun discussies, in de artikelen die ze schreven en soms zelfs in hun epische lofzangen. Toneelcriticus Alfred Polgar schreef dat Sindelar hersenen in zijn benen moest hebben en vergeleek diens acties met de mooiste verhaallijnen die een passend slot kregen dankzij de onhoudbare pegels van de speler zelf. In de gehele geschiedenis van het voetbal zal er niet vaak een speler dusdanig tot de artistieke verbeelding hebben gesproken als de Oostenrijker die ook wel 'de Mozart van het Voetbal’ werd genoemd. Hij zou wat dat betreft absoluut niet misstaan in een rijtje met Garrincha, Cruijff en Maradona.

Ook buiten de koffiehuizen neemt de populariteit van de spichtige spits steeds verder toe. Bedrijven zien in hem het perfecte uithangbord voor hun producten en Sindelar wordt de eerste voetballer die naast zijn voetbalcarrière een mooi zakcentje overhoudt aan endorsements.

Uiteindelijk zwicht Meisl voor de druk uit de koffiehuizen en dat legt hem bepaald geen windeieren. De toevoeging van de nieuwe spits maakt van een goede ploeg een wonderteam. In een tijd dat het voetbal nog wordt gedomineerd door de Britse uitvinders ervan, dient zich plots een nieuwe wereldmacht aan, één die het de Engelse en Schotse teams knap lastig kan maken. Tussen 12 april 1931 en 7 december 1932 zou de ploeg zelfs een ongekend aantal van veertien wedstrijden ongeslagen blijven.

Dat het land aan die dominantie maar weinig zilverwerk overhoudt, komt door de tijd waarin het haar hoogtijdagen kent. In 1934 wordt het tweede wereldkampioenschap voetbal gehouden in Italië. Benito Mussolini is zelf geen fan van de sport, op de enige beelden die er van hem zijn met een bal, schopt hij er wat onbehouwen naar met een gelaarsde voet, maar ziet er wel een uitstekend propagandamiddel in. In de halve finale komen de thuisploeg en het favoriete Wunderteam elkaar tegen en al snel wordt duidelijk dat er voor de Oostenrijkers weinig te halen valt. De Zweedse arbiter Ivan Eklind neemt op zijn zachtst gezegd enkele dubieuze beslissingen. Volgens de overlevering zou il Duce de avond voor de wedstrijd hoogstpersoonlijk een bezoekje hebben gebracht aan de Zweeds hotelkamer om daarvoor te zorgen. Bij het volgende WK bestond het Wunderteam niet meer.

Op 12 maart 1938 annexeerde het Derde Rijk van Hitler Oostenrijk, vanaf dat moment een Duitse provincie genaamd Ostmark. Om het in elkaar opgaan van de twee landen te vieren, werd er een vriendschappelijke oefenwedstrijd georganiseerd tussen de beide nationale teams. De Nazi’s zagen er geweldige propaganda in als het duel in volledige evenwicht zou eindigen. Dat zou overigens een prima resultaat zijn voor de Duitse ploeg, die in die tijd veel lager aangeslagen werd dan het Wunderteam.

De Oostenrijkers waren in het verleden al bedrogen uitgekomen tegen fascistische tegenstanders die een handje geholpen werden van bovenaf en vandaag gingen ze niet mee in het Duitse opzetje. Met 2-0 werden de toekomstige ploeggenoten opzij gezet. Het was dus al een pijnlijke middag voor de Nazi-bobo’s op de tribune, maar die ging van kwaad tot erger, toen Sindelar besloot om met een dansje op de middenstip zijn blijdschap met de overwinning te onderstrepen.
Na de zwanenzang van het Wunderteam kondigde Sindelar zijn afscheid van het profvoetbal aan. Hij zei dat zijn versleten knieën hem dwongen te stoppen, maar weinigen hechtten echt waarde aan deze woorden. De consensus was dat hij er weinig voor voelde om interlands te moeten spelen voor een nationale ploeg die niet de zijne was en dat hij daarom maar liever helemaal stopte.

Na zijn afscheid kon hij profiteren van de zogenaamde Arisierung van Joodse ondernemingen. Voor een zacht prijsje kon hij als ariër een café overnemen van de Joodse eigenaar Leopold Drill, die door het regime werd gedwongen er afstand van te doen. Hoewel Sindelar als een van de eerste voetballers een sterrenstatus had bereikt en naast zijn reclameoptredens zelfs in een film over het Wunderteam had gespeeld, had hij zijn verdiende geld met evenveel gemak ook weer over de balk geslingerd. Dat hij dit café, mede dankzij de Nazi’s, in zijn schoot geworpen kreeg, is opvallend te noemen gezien de verhalen die er na zijn dood de ronde deden.

Maar lang kon hij dus niet genieten van dat buitenkansje. Nog geen jaar na die controversiële Anschluss Spiele overleed hij samen met zijn vriendin op 35-jarige leeftijd door een kapotte kachel aan koolstofmonoxide. Zijn lichaam was nog nauwelijks koud of de eerste complottheorieën werden geopperd. In Die Kronen Zeitung stond dat er kwade opzet in het spel was geweest en hij zou zijn vermoord, terwijl de dichter Friedrich Torberg suggereerde dat de voetballer geleden had aan depressies en Weltschmerz en niet had kunnen leven onder het Nazi-regime.

Uiteindelijk ging Sindelars dood echter de boeken in als een noodlottig ongeval, maar toch legt lang niet iedereen zich daarbij neer. Volgens Sindi’s goede vriend Egon Ulbrich waren er namelijk regeringsambtenaren omgekocht om tot deze conclusie te komen. Zou er immers geconcludeerd worden dat het toch zelfmoord was, dan zou dat tegen de wet zijn en was een staatsbegrafenis uitgesloten. Dat moest koste wat kost voorkomen worden en dus ging het dossier - mogelijk dus tegen een vorstelijke vergoeding - de archiefkast in.

Of we ooit precies zullen weten wat er die nacht gebeurd is, valt te betwijfelen, maar zeker is dat het verhaal van Sindelar nog jaren na zijn dood tot de verbeelding spreekt. In 2004 nog werd hij 65 jaar na zijn dood uitgeroepen tot de beste Oostenrijkse voetballer aller tijden.