De legendarische Congolese topschutter die eenzaam en berooid stierf

De rijke voetbalgeschiedenis kent vele markante, tragische of grappige personages. In de rubriek Vedettes licht Voetbalzone telkens het doopceel van een van die figuren. Dit keer het levensverhaal van de Congolese topschutter die zijn land vijftig jaar geleden naar de titel op de Afrika Cup schoot, Pierre Ndaye Mulamba, bijgenaamd ‘Mutumbula’.

Door Sander Grasman

De medaille die hij een paar dagen eerder ontvangen had, lag op het nachtkastje, naast het pak dat hij voor de gelegenheid te leen had gekregen. Plots schrok hij wakker van de voordeur die ingetrapt werd. Soldaten sleepten hem uit zijn bed, sloegen en trapten hem. Er klonken schoten en de pijn in zijn knie was ondraaglijk. Hij hoorde zijn negenjarige zoontje schreeuwen en toen was het stil, afschrikwekkend stil.

Twintig jaar eerder was Mutumbula, genoemd naar een monsterlijk wit wezen dat kinderen schrik aanjaagt, een held in het land dat toen nog Zaïre heette. Tegen de zin van zijn vader begon de kleine Pierre met voetballen, maar toen hij een uitnodiging ontving voor een nationale jeugdploeg en een overheidsfunctionaris zelfs naar Katanga afreisde om de stugge papa te overtuigen, ging Ndaye senior alsnog overstag.

Vervolgens kwam het talent in 1972 bij topclub AS Vita uit de hoofdstad Kinshasa terecht. In die jaren zijn de clubs uit Zaïre de crème de la crème van het Afrikaanse clubvoetbal. TP Englebert (tegenwoordig TP Mazembe) deelde in die jaren de lakens uit dankzij spelers als Pierre Kalala Mukendi en Kamunda Tshinabu, haalde vier keer op rij de finale van het belangrijkste continentale clubtoernooi en won als eerste club ooit tweemaal op rij de beker (‘67 en ‘68). Na de komst van Ndaye Mulamba nam Vita dat stokje van de concurrent over en won op zijn beurt - naast drie bekers en en even zoveel titels in eigen land - ook eenmaal de Afrikaanse Champions League.

In Congo was op dat moment dus al lang en breed duidelijk hoe goed Mutumbula was, maar zijn reputatie had Egypte voorafgaand aan die Afrika Cup van 1974 nog niet bereikt. “Ik was nog niet zo bekend als die oudere jongens, die al veel vaker voor de nationale ploeg hadden gespeeld”, zei de speler daar jaren later zelf over. “Maar de coaches moedigden me aan om er juist van te profiteren dat ze mij nog niet zo goed kenden.”

En profiteren deed de rappe aanvaller. Al in de eerste wedstrijd tegen Guinee liep de teller rap op. Hij was tweemaal trefzeker in die openingswedstrijd, waarna een derde volgde in het laatste groepsduel. Vervolgens wachtte in de halve finale het thuisland. De Farao’s zaten binnen het uur op rozen met een comfortabele 2-0 voorsprong, maar terwijl het uitzinnige publiek nog de tweede treffer vierde, kreeg Mutumbula het stadion stil. Het kostte de Luipaarden nauwelijks een kwartier om de wedstrijd volledig om te draaien en met twee treffers was Mutumbula’s aandeel groot in de Zaïrese remontada.

Omdat de eerste finale tegen Zambia ook na verlenging onbeslist bleef (2-2, tweemaal Mutumbula), moest er een replay komen. Daarin stond het vizier van Ndaye evenzeer op scherp en omdat Zambia ditmaal geen antwoord had op zijn twee doelpunten, was de tweede Afrikaanse titel in zes jaar tijd voor Zaïre een feit. De eindzege bracht het hele land in extase, maar niemand was zo verguld met de titel als 's lands leider: Joseph-Désiré Mobutu, kortweg Mobutu Sese Seko Kuku Ngbendu Wa Za Banga (wat ‘Mobutu, de sterke, krachtige leider die het land naar voorspoed zal brengen’ betekende). Het wakkerde in de hardvochtig dictator echter ook een onrealistische honger naar nog meer triomfen aan.

Omdat de nationale ploeg zich voor het winnen van de Afrika Cup al had geplaatst voor het WK van datzelfde jaar leek er voor de spelers nog een toetje in het verschiet te liggen. Het toernooi in West-Duitsland zou echter uitdraaien op een fiasco. De selectie, die aanvankelijk gouden bergen in het vooruitzicht was gesteld, maar daarvan nog geen rooie cent gezien had, dreigde aanvankelijk zelfs om helemaal niet te spelen, maar weerde zich uiteindelijk kranig in hun eerste duel tegen een sterk Schotland.

Het was niet genoeg voor Mobutu, die na de 2-0 nederlaag een delegatie naar Europa stuurde om eens flink op de spelers in te praten en ze te vertellen dat ze bij een volgende nederlaag konden fluiten naar hun bonussen. Het had een averechts effect. De spelers besloten te muiten en werden negentig minuten lang aan alle kanten voorbij gelopen door de Joegoslaven. Tot overmaat van ramp kreeg aanvoerder Ndaye rood, omdat hij de scheidsrechter bij een opstootje een schop voor zijn gat verkocht zou hebben.

Dat de ware dader niet hij, maar verdediger Joseph Mwepu Ilunga was, bleek achteraf duidelijk uit de beelden, maar het hielp Mutumbula’s zaak niet meer. Nadat hij na de rode prent de score nog had zien oplopen tot 9-0, moest hij enkele dagen later - terwijl de Joegoslavische succestrainer Blagoje Vidinic ook nog eens uit zijn functie ontheven was, omdat hij zogenaamd tactieken doorgespeeld zou hebben naar zijn landgenoten - lijdzaam toezien hoe ook regerend wereldkampioen Brazilië een maat of twee te groot bleek.

Hoewel de spelers er gezien de reputatie van Mobutu misschien blij mee mogen zijn, dat zij het er destijds levend vanaf hebben gebracht, betekende de afgang op het WK wel het einde van de financiering van de ploeg. Dat geld stak de dictator voortaan liever in andere sportevenementen, zoals the Rumble in the Jungle, het titelgevecht tussen Muhammad Ali en George Foreman. Een transfer van Ndaye naar Paris Saint-Germain werd ook door de almachtige leider getorpedeerd en zo speelde de topschutter zijn hele verdere carrière in eigen land tot hij het op veertigjarige leeftijd mooi geweest vond.

In 1994, twintig jaar na zijn negen treffers, werd de oud-speler door de Afrikaanse voetbalbond CAF in de Tunesische hoofdstad Tunis in het zonnetje gezet. De reis werd voor hem betaald en hij werd zelfs in een nieuw pak gestoken door een sigarettenproducent. Voor even was hij weer de ster van weleer en glimmend van trots stapte hij de volgende dag in het vliegtuig naar huis. Daar zou zijn leven niet veel later een drastische wending nemen.

In de overtuiging dat hij wel geld in huis moest hebben - of mogelijk op bevel van Mobutu, die niet bepaald blij was geweest met de aandacht voor zijn oud-aanvoerder - stormden vier soldaten het huis van de Ndaye binnen. Ze eisten geld en de net gekregen medaille. Mutumbula werd in zijn knie geschoten, maar veel slechter nog liep het af met diens zoontje, dat op het lawaai was afgekomen. De jongen kreeg een klap met de kolf van een geweer en overleed ter plekke.

Uit angst voor mogelijke nieuwe aanvallen moest de speler die ooit bekend had gestaan om zijn snelheid vluchten naar Zuid-Afrika, waar hij vervolgens zou blijven wonen en waar de Congolese filmmaker Makela Pululu hem in 2010 zou terugvinden, berooid en werkend als parkeerwachter. Om aandacht te vragen voor het lot van zijn oude held, maakte Pululu een documentaire over hem met de titel Forgotten Gold.

Heel even leek het tijdens het draaien van de docu beter met hem te gaan, maar als Frank Heinen voor zijn geweldige boek Buiten de lijnen in contact komt met Pululu, laat die hem weten, dat de opleving slechts van korte duur was geweest. “[Mutumbula, red.] zit in een rolstoel tegenwoordig, Hij woont midden in Kinshasa, alleen, zonder hulp.” Niet veel later overleed hij. De aandacht die zijn dood genereerde, kwam voor hem veel te laat.