Fernando Ricksen: vechtersbaas met een ketting van ‘scabreuze’ avonturen

"Drank, drugs, vrouwen en vervolgens naar de kloten. Het komt vaker voor in het voetbal, maar bij hem was het veel. Erg veel." Matthijs van Nieuwkerk vatte in het begin van het gesprek met Fernando Ricksen op 30 oktober 2013 de strapatsen van de voormalig rechtsback krachtig samen. De overleden oud-verdediger kwam die woensdag bij De Wereld Draait Door praten over zijn voetballeven en zijn biografie Vechtlust, geschreven door Vincent de Vries. Het interview mondde uit in een memorabel stukje Nederlandse televisie waarin een geëmotioneerde Ricksen zijn naderende dood met de wereld deelde.

Na een bevestigend antwoord van Ricksen dat hij het voetbal goed heeft kunnen combineren met het uitgaansleven, deelt Van Nieuwkerk zijn verbazing over het feit dat Ricksen moeizaam spreekt. "Hoe komt dat?", aldus de presentator. Veel tv-kijkers viel het gebrek aan articulatie en snelheid ook al op. Sommigen stelden op Twitter zelfs dat Ricksen weer te diep in het glaasje had gekeken. "Op het moment heb ik het een beetje lastig met praten", begint Ricksen. "Een maand geleden, ehm... in het ziekenhuis... ALS... Met ehm...." Een zichtbaar aangeslagen Ricksen komt niet goed uit zijn woorden en wendt zich tot vriend annex schrijver De Vries, die achter hem in het publiek zit, voor hulp. De Vries schept duidelijkheid: "Bij Fernando is een maand geleden een spierziekte geconstateerd: ALS (Amyotrofische Laterale Sclerose, red.)."

"Hij gaat morgen naar het ziekenhuis toe om over de diagnose te praten. Met de artsen, om te zien hoe het ervoor staat." De zaal is verbouwereerd. Tafelheer Beau van Erven Dorens spreekt meteen zijn respect uit richting Ricksen en schudt zijn hand. "Wat goed dat je hier dan bent! Wat ben je dan een held. Wat ben je dan stoer dat je niet hebt afgezegd." Het publiek begint spontaan te klappen voor Ricksen, die vecht tegen de tranen. Voor het eerst heeft de oud-voetballer zijn laatste strijd gedeeld met de buitenwereld. Het besef daalt in bij de aanwezigen in de studio dat Ricksen dit gevecht, in tegenstelling tot veel duels op het voetbalveld, op den duur niet gaat winnen.

Na de eerste schrik legt Van Nieuwkerk de focus weer op het 'scabreuze' leven van Ricksen buiten de lijnen. "Een ketting van avonturen die Beau en ik niet in onze stoutste dromen kunnen voorstellen", aldus de gastheer. De oud-international beleefde met veel vrouwen 'avonturen', onder wie Katie Price. Als het model ter sprake komt, kan Ricksen zijn glimlach niet verbergen. Van Nieuwkerk is benieuwd hoe de nacht met de Engelse stoeipoes is bevallen. Ricksen, die dan sinds kort met de gedachte leeft dat de dood rap dichterbij komt, antwoordt met zijn kracht die hij tot aan zijn overlijden nimmer zal verliezen: humor. Van Nieuwkerk: "Het hoofdstuk in het boek heet Jackpot. Zij is jouw jackpot. Het lukt jou om met haar in bed te belanden..." Ricksen knipoogt: "Jaaah, of zij met mij...."

Fortuna Sittard en AZ
De loopbaan van Ricksen (1976, Heerlen) kent veel gelijkenissen met de carrière van provinciegenoot Mark van Bommel. De oud-middenvelder, thans hoofdtrainer van PSV, overtuigde Ricksen om over te stappen naar de opleiding van Fortuna Sittard, nadat laatstgenoemde zich begon te ergeren over de wijze waarop Roda JC Kerkrade met de opleiding omsprong. De jeugdexponenten van Fortuna tekenden tegelijkertijd, samen met André van der Zander, hun eerste profcontract. Beiden maakten in 1993 hun debuut in het betaald voetbal namens Fortuna. Beiden werden kampioen in de A-jeugd. Beiden werden in 1995 met Fortuna kampioen van de Eerste Divisie. Maar waar zijn maatje Van Bommel altijd de rust opzocht en zich optimaal focuste op het voetbal, begon Ricksen zich steeds meer bezig te houden met de verleidingen rondom zijn vak.

Een voorbeeld: bij een trainingskamp van de Onder-18 in Zeeland wist Ricksen zoals wel vaker een meisje te versieren. Probleem: kamergenoot Mark. Vrijwel de gehele selectie wist die avond een scharrel te regelen, terwijl Van Bommel juist vroeg naar bed was gegaan. Ricksen wilde niet naast zijn teamgenoot de liefde bedrijven, dus maakte hij Van Bommel wakker met de vraag of hij even de kamer wilde verlaten. Ricksen beloofde dat het niet lang zou duren, maar na bijna een uur wachten was hij nog niet klaar. Van Bommel hoopte op de kamer van Patrick Paauwe te kunnen slapen en klopte aan, maar de verdediger annex defensieve middenvelder had ook bezoek.

Fernando and @Cristiano #ricksen #docu https://t.co/Zig8OpdBld pic.twitter.com/KC81UqfX9d

— Vincent de Vries (@therealvdv) 18 oktober 2016

Van Bommel ging vervolgens zonder nukken slapen op een bankje in de gang. Toen Paauwe en Ricksen na hun avontuurtjes hun ploeggenoot wakker wilden maken, verkeerde Van Bommel in een diepe slaap. Pas nadat het duo hun makker flink door elkaar hadden geschud, werd Van Bommel langzaam wakker. Paauwe en Ricksen kwamen niet meer bij van het lachen. Deze anekdote is een van de vele belevenissen die Ricksen en Bommel met elkaar zouden meemaken. In 1997 scheidden de wegen van het tweetal toen Ricksen opvallend genoeg koos voor dienstverband bij het gedegradeerde AZ.

De ambitieuze voorzitter Dirk Scheringa wist Ricksen met praatjes van een toekomstige landstitel en een contract van een half miljoen gulden per seizoen te overtuigen. Onder Willem van Hanegem promoveerde Ricksen met AZ meteen weer naar de Eredivisie en later onder Gerard van der Lem bleef de rechtsback annex middenvelder zich uitstekend ontwikkelen. Toen kwam eind 1999 het belletje van Dick Advocaat, die hij als jeugdinternational al had meegemaakt: of Ricksen naar Glasgow Rangers wilde. De Limburger twijfelde geen seconde. Hij wilde prijzen pakken én Champions League-voetbal spelen met de Schotten. Na maandenlange onzekerheid, waarbij Ricksen de stugge Scheringa regelmatig vervloekt had, bereikten de clubs in maart eindelijk een akkoord: the Old Firm werd werkelijkheid.

Icoon bij Glasgow Rangers
Ricksen worstelde in zijn eerste maanden in Schotland. Hij kon het niveau nauwelijks bijbenen, terwijl hij buiten het veld te maken had met veel negativiteit. Scheldpartijen, een sporadische vechtpartij, een kogelbrief: Ricksen is er bekend mee. Hij maakte zich bij zijn presentatie absoluut niet populair bij de fans van Celtic toen hij de vraag kreeg wat hij van de aartsrivaal vond. Celtic? Wat is dat? In zijn eerste derby's met Celtic zakte Ricksen genadeloos door het ijs en ook Advocaat begon te twijfelen over zijn aankoop. Ricksen wilde geen druk meer voelen en een dag zonder negatieve energie om hem heen leven. Stoppen met voetbal spookte zelfs door zijn hoofd.

Visiting my old @RangersFC teammate #FernandoRicksen Great to see that his eyes still sparkle when u talk to him. Talked about our old days in Glasgow. We had some great memories together ( some crazy ones too ??) #keepfighting @StarSixes pic.twitter.com/IAdnNzBeEr

— Ronald de Boer (@RdBoer1970) 5 januari 2019

Na enige tijd van contemplatie krabbelde Ricksen langzaam op. Hoewel de rechtsback annex middenvelder met zijn druistige gedrag binnen de lijnen nog altijd voor irritatie zorgde bij de aanhang van de tegenstanders, werd de hardwerkende Ricksen bij the Gers ongekend populair. Van 2000 tot 2006 pakte Ricksen in totaal zeven prijzen met Rangers, waaronder twee zwaarbevochten landstitels. De aanvoerder floreerde op sportief vlak en werd zelfs een keer verkozen tot Speler van het Seizoen in Schotland. Ricksen werd in Schotland echter ook een ander mens, zo gaf hij zelf later aan. Een persoon die hij naar eigen zeggen snel zou verafschuwen.

Ricksen verkeerde steeds meer in zijn eigen wereld en hanteerde een levensstijl waar de Britse roddelpers van smulde. Van vuurwerk afknallen om een uur 's nachts zonder aan de buren te denken tot structureel vreemdgaan zonder aan zijn vrouw te denken die vaak in Nederland was: Ricksen werd egoïstischer. Hoogtepunt: de wilde nacht met beroemdheid Katie Price alias Jordan. Jaren later kreeg een goede vriend van Ricksen het nummer van Price, met het verzoek of hij het wilde geven aan de Limburger. Ricksen mocht haar bellen als hij 'zin had'. Ricksen, inmiddels verkast naar Zenit Sint-Petersburg, had echter geen behoefte meer aan contact. De stoeipoes was weliswaar een mooie en bijzondere vrouw, maar in Rusland zag iedere dame er volgens Ricksen uit als model. Keuze te over.

In 2006 trad Paul Le Guen aan bij Rangers en de Fransman had een verrassende mededeling voor Ricksen: hij mocht vertrekken. De Nederlander was verbijsterd. Het populaire boegbeeld dat de ploeg juist op sleeptouw nam, moest op zoek naar een andere club? De boodschap van de trainer kwam zo hard aan dat Ricksen zich steeds meer terugtrok en thuis flink begon te drinken. Gek genoeg mocht Ricksen nog wel mee op trainingskamp in Zuid-Afrika, maar op de heenvlucht bleek een combinatie van slaappillen en alcohol de definitieve nekslag. Ricksen flipte, trok zijn kleren uit en rende naakt door het vliegtuig, nadat hij eerst al ruzie had gehad met de stewardess omdat het geluid van zijn pornofilm te hard stond.

Nieuwe successen met Advocaat bij Zenit
Ook bij het Nederlands elftal was Ricksen inmiddels verbannen. Drank was ook hier de spelbreker. Wangedrag tijdens een nachtje doorhalen in de striptent onder het hotel na het gewonnen EK-kwalificatieduel met Wit Rusland (0-2) werd Ricksen fataal. De twaalfvoudig Oranje-international wist de volgende ochtend net op tijd, maar wel stomdronken, de spelersbus te halen. Vlak daarvoor had hij in alle haast twee deuren kapot getrapt om maar zo snel mogelijk zijn spullen te kunnen pakken om op tijd te zijn. Dat Ricksen op het vliegveld doodleuk een biertje bestelde en opdronk in het zicht van bondscoach Advocaat was de druppel.

Dat uitgerekend Advocaat Ricksen een uitweg bood bij Rangers, was dan ook een prettige verrassing voor de back annex middenvelder. Nadat Ricksen een maand in een verslavingskliniek nabij Londen had vertoefd, durfde Advocaat het aan zijn voormalig pupil naar Zenit Sint-Petersburg te halen. De Russische topclub floreerde onder het bewind van de oefenmeester, met de landstitel in 2007 en de UEFA Cup in 2008 als absolute topprestaties. Ricksen kwam regelmatig aan spelen toe en gedroeg zich in eerste instantie ook prima. Weliswaar bleven uitgaan en vrouwen versieren terwijl hij nog getrouwd was onderdeel van zijn repertoire: de drank had geen grip meer op Ricksen. Een jaar lang greep hij niet naar de fles. Na een periode geheelonthouding ging het echter toch weer mis. Goed mis.

Slechtere prestaties met Zenit, veel blessureleed en een reserverol zorgden ervoor dat Ricksen weer alcohol ging nuttigen. In zijn laatste maanden in Rusland kwam daar drugs bij. Ricksen zakte steeds verder weg in het moeras, maar Advocaat was genadig voor zijn pupil. Ricksen bleef onderdeel van de selectie, maar kreeg zelden speeltijd. Toen de Nederlandse coach vanwege de tegenvallende resultaten zijn biezen moest pakken, volgde Ricksen even later na een knallende ruzie met de nieuwe trainer Anatoli Davydov. De contractontbinding was echter niet het ergste voor Ricksen: hij werd vlak voor zijn vertrek bij een dopingcontrole gepakt op cocaïne en werd een jaar lang geschorst door de UEFA.

'Ik lijk wel Darth Vader'
Ricksen werd depressief en had nergens meer zin in. Zelfmoord werd nooit serieus overwogen, maar de Limburger, inmiddels gescheiden, zag het leven in ieder geval maandenlang somber in. Zijn twee grote liefdes bleken zijn redding: zijn nieuwe vrouw Veronika en het voetbal. De Russische dame, met wie hij dochter Isabella kreeg, bezorgde Ricksen weer levenslust. Daarnaast bood de voetballerij houvast. Ricksen maakte zijn comeback bij Fortuna Sittard en ging zich na zijn carrière focussen op het trainerschap. Na een diep dal had Ricksen de boel weer op de rit. Hij leefde na jaren zonder contact weer op goede voet met zijn familie en had na meerdere AA-bijeenkomsten zijn verslavingen onder controle. Het leefde lachte hem weer toe, tot eind 2013. Diagnose: ALS.

With a heavy heart I post this lets make this a special night for Fernando pic.twitter.com/C8octfW8NU

— Ricksen my friend/pauline (@broxi63) 9 juni 2019

De gemiddelde levensverwachting van ALS-patiënten is drie tot vijf jaar na de diagnose. Ricksen was echter vastberaden en wilde de eerste persoon zijn die de ziekte, een progressieve zenuw/spierziekte die leidt tot verlamming, versloeg. "Men vond het vreemd dat ik dat zei. Ze vinden dat erg onrealistisch, maar waarom zou ik zoiets niet kunnen zeggen? Alsof we alles al weten van de ziekte", zo stelde hij begin mei nog in gesprek met the Sun. De oud-voetballer verbleef zijn laatste maanden in een hospice in Schotland. Op het laatst droeg hij tien uur per dag een zuurstofmasker om zijn spieren te ontlasten en meer rust te pakken. De humor bleef hij behouden. "Ik grapte met het personeel hier: ik lijk nu wel Darth Vader."

Ricksen verloor in de loop der tijd steeds meer de macht over zijn lichaam. De oud-voetballer moest op het eind met zijn ogen via een spraakcomputer met de buitenwereld communiceren. Opgeven was echter geen optie. Ook ging hij, zolang als hij kon, naar benefietavonden om geld in te zamelen voor onderzoek naar ALS. Ricksen, strijder van het eerste uur, hield stug vol dat hij zou overwinnen. "Kijk naar Stephen Hawking, hij leefde er vijftig jaar mee. Dat komt toch ook in de buurt van de ziekte verslaan? Zolang ik adem, al is het met een masker, is er hoop. Alleen als de hoop vervlogen is, ben je gedoemd de strijd te verliezen. Dat is ook een van de redenen waarom ik nooit euthanasie heb overwogen. Nee, ik ben nog niet klaar."