Hoe de ‘zombie van Man United’ een belletje krijgt van Barack Obama

”Ik kijk ernaar uit om het nieuwe seizoen in de Major League Soccer aan te vangen. Het zal ook mijn laatste seizoen zijn. Later is er genoeg tijd voor sentiment. Nu ga ik van iedere minuut genieten.” Na duizenden reddingen meldt Tim Howard, keeper van Colorado Rapids, op 22 januari op Twitter dat er een einde komt aan een van de succesvolste carrières in de Amerikaanse voetbalgeschiedenis. Een einde aan een spectaculaire levensloop van een icoon, niet alleen op sportief vlak. Al vanaf zijn jeugd kampt de doelman met Gilles de la Tourette. Hij huilde, vocht en overwon.

Door Tim Siekman

Vrijwel het gehele lichaam van Howard is bedekt met tientallen tattoos en iedere huidversiersel heeft betekenis. Samen representeren ze het turbulente leven van de Amerikaan, die bij iedere tattoo een gedachte heeft. Naast kruisbeelden, verzen van de Bijbel, draken, het logo van Superman, Chinese tekens en andere symbolen zijn ook zijn geliefden op zijn lichaam terug te vinden. Zo staan vlak boven zijn hart de portretten van zijn twee kinderen, Jacob en Alivia. Waarschijnlijk representeert geen enkele tattoo de basis van het levensverhaal van Howard meer dan zijn tattoo onder zijn borstkas: het woord 'Fekete', verwijzend naar de achternaam van moeder Esther.

De van origine Hongaarse scheidde van vader Matthews toen Howard (6 maart 1979) drie jaar oud was. Moeder leefde samen met hem en zijn broer Chris in een klein appartement in North Brunswick, New Jersey, en moest twee banen combineren om het hoofd boven water te houden. “Omdat ik alleenstaand was, hadden we niet de financiële middelen die de meeste andere gezinnen wel hadden”, vertelt Esther in 2010 aan ESPN. Ze stelt dat Howard zijn verantwoordelijkheid nam en neemt een trip met de nationale jeugdploeg naar Mexico als voorbeeld.

De jonge spelers kregen dagelijks een bedrag van tien dollar vergoed om eten en drinken te kopen, waardoor veel ouders hun kinderen ook wat extra geld hadden meegegeven. Esther kon zich dit niet veroorloven, maar dat zat haar zoon absoluut niet dwars. In plaats van de tien dollar uit te geven aan eten, spaarde Howard het geld op om bij terugkomst in North Brunswick kleren te kopen. “Dit zijn de ervaringen die hem hebben gevormd”, aldus Esther, die aangeeft dat Howard vanaf de eerste dag haar 'high-maintenance child' was. “Hij was altijd al groot. Ik zei altijd tegen hem: 'Tim, wees voorzichtig. Tim, wees lief. Tim, kijk uit.' Want hij was zoveel groter dan de rest. Ik wilde geen olifant in een porseleinkast.”

Syndroom van Gilles de la Tourette en OCS
Howard was geen fan van school, zo laat hij weten in zijn autobiografie The Keeper. Sterker nog: hij haatte school. Het tikken van de klok, het gezoem van de TL-buizen boven zijn hoofd, de oncomfortabele stoelen... “En het ergste: al die lange, lange uren stilzitten. Ik ontsnapte op de enige manier die ik kende: ik werd het kind dat vijf, zes, zeven keer op een dag mijn hand omhoog stak. Als het niet het toilet was, moest ik wel de dokter zien.” Howard wachtte iedere dag met smart dat hij weer de open lucht kon betreden en zich kon bezighouden met wat er echt toe deed: sport.

Na softbal zette moeder Esther hem op zesjarige leeftijd op voetbal. Howard was fysiek verder dan de rest, maar liep qua vaardigheden hopeloos achter. De coach van the Rangers zette Howard met tegenzin op goal. “Op doel staan was net zo erg als in het buitenveld staan bij softbal. Ik was dan niet waar de actie plaatsvond. Als ik op doel stond, kon ik niet scoren. Als je voorin speelt, ben je altijd één doelpunt verwijderd van een heldenstatus. Als doelman ben je altijd één doelpunt verwijderd van de rol van hoofdschuldige.” Howard voelde de druk die op zijn schouders rustte. Soms barstte Howard in tranen uit als hij lijdzaam moest toezien hoe de kinderen van de tegenstander en hun ouders juichten na een goal. Howard groeide desalniettemin in zijn rol. De enorme verantwoordelijkheid die hij met zich meedroeg om zijn team niet teleur te stellen plus de sensationele ervaring om een bal te keren, bezorgden hem een heerlijk gevoel.

Op tienjarige leeftijd werden de eerste symptomen zichtbaar. De eerste drang: alles in een specifieke volgorde aanraken. “Raak de leuning. Raak de deurraam. Raak de schakelaar. Raak de muur. Raak de foto. Als het patroon niet gevolgd werd, als ik weerstand bood, moest ik helemaal opnieuw beginnen, totdat ik het goed deed. Het maakte niet uit of ik honger had en het eten op tafel stond. Het maakte niet uit of ik naar het toilet moest. Ik moest het patroon in mijn hoofd gehoorzamen.” Ook buitenshuis ontkwam Howard er niet aan. Zo moest hij van zichzelf iedere dag een doodnormale steen langs de kant van de weg oprapen en in zijn tas stoppen. Zo niet, dan kon hij zelfs onpasselijk worden. “Voor een onverklaarbare reden hing het lot van het universum af van die ene handeling: die rots oppakken. Uiteindelijk moest ik toegeven.”

Daarna kwamen de tics. Howard kon pas een bevrijd gevoel ervaren als hij aan bepaalde bewegingen had voldaan. Knipperen met de ogen. De keel schrapen. De ogen rollen. Zodra hij de actie had uitgevoerd, voelde hij opluchting. Enkele seconden later diende de volgende ronde zich weer aan. Op zijn elfde doemde naar eigen zeggen zijn ergste symptoom op: iemand aanraken voordat Howard kon spreken. Tikje op de schouder. Een kleine botsing veroorzaken. Pas bij aanraking ging hij praten. Moeder kwam erachter en daagde haar zoon op een dag uit. “Toen ik naar haar toe stapte, zette ze een stap achteruit. Ga je gang, wat wilde je zeggen? Maar ik kon het niet. Ik stond daar, doodstil. Vertel het haar gewoon, schreeuwde mijn brein. Zeg iets! De woorden bleven uit. Ik was niet de baas over mijn eigen brein en eigen lichaam.”

Voetbal als redding
Tijdens een bezoek aan de kinderneuroloog viel alles op zijn plek. Howard had een combinatie van het syndroom van Gilles de la Tourette en OCS, een obsessief-compulsieve stoornis. Laatstgenoemde is een psychische aandoening die wordt aangeduid als angststoornis. De persoon in kwestie voert handelingen (compulsies) uit vanwege dwangmatige gedachten (obsessies). Hij of zij moet een bepaald patroon volgen om vermeende negatieve gevolgen te voorkomen. Gilles de la Tourette wordt gekenmerkt door een x-aantal snelle, ongecontroleerde spierbewegingen en geluiden. De aandoeningen zijn nauw aan elkaar gerelateerd. Howard wist eindelijk waar hij mee leefde en ook zijn moeder had eindelijk duidelijkheid over de toestand van haar zoon.

Een diagnose maakte het bestaan echter niet opeens makkelijker, want er was geen eenduidige behandeling of geneeswijze. Iedere patiënt heeft zijn of haar eigen wijze om met Gilles de la Tourette en OCS te leren leven. Het is afwachten of er begrip volgt van de omgeving. “De leraren vielen vaak naar me uit. Zit stil. Stop dat schrapen van je keel. Andere kinderen lachten me uit. Wat is er met je gezicht aan de hand?” Zelfs toen moeder langs school ging om begrip te kweken, was er onbegrip bij de docent. “Weet je zeker dat Tim Tourette heeft? Want, weet je, mevrouw Howard, er zijn zoveel labels die mensen tegenwoordig als excuus gebruiken voor slecht gedrag.”

De dokter gaf Howard echter een hoopvolle boodschap mee. Hij zei dat er voorbeelden zijn waarbij de aandoeningen worden vertaald naar speciale gaven, zoals de mogelijkheid tot hyperfocus. Om je honderd procent te geven voor één taak. Ook sprak de dokter over de vaardigheid om te zien, ruiken en voelen wat anderen niet konden. Toen moeder en zoon de kamer verlieten, gaf de dokter zijn patiënt wijze woorden mee. “Ik doe dit al een lange tijd en er is één ding dat ik absoluut zeker weet: met iedere uitdaging die een kind aangaat, is er een keerzijde. Ik heb geen manier om het te staven met bewijzen, maar ik geloof dit. Er is altijd een keerzijde.”

Een welkome reddingsboei voor Howard, die vanaf zijn allereerste minuten op doel iets speciaals voelde. Een ervaring die hij tot dan toe niet had meegemaakt. “Op het voetbalveld veranderde mijn hele wereld. Als de bal ver van het doel was, dwongen mijn gedachten mij nog vaak. Raak de grond, kuch, raak de paal, knipper met je ogen. Maar hoe dichterbij de bal was, hoe vaker de symptomen verdwenen. De tics, de gekke gedachten, de conflicterende mentale boodschappen: poof! Opeens verdwenen. Ook alle details om me heen waren weg. Spelers, kleuren, mensen aan de zijlijn: alles vervaagde en viel weg.”

“Eén ding had mijn volledige focus, elk detail ervan sprak tot me: de bal die naar me toe kwam. Ik zou de bal trappen, vangen of blokken. Of het was ongrijpbaar en moest ik het uit het net vissen terwijl de andere ploeg juichte. Maar of ik nou slaagde of faalde: toen werd alles weer kraakhelder. De spelers, de kleuren, de toeschouwers, het scorebord. En dan ook weer de opdringerige gedachten. Raak de grond. Raak de paal. Kuch.” Mensen met Gilles de la Tourette en/of OCS kunnen een exceptioneel talent ontwikkelen op een bepaald gebied. Voor Howard werd het de voetballerij waarin hij ging excelleren.

Transfer naar Europa
Niet alleen zijn aandoeningen maakten het Howard lastig, aldus moeder Esther. Op de middelbare school kreeg de doelman, zoon van een Afro-Amerikaanse man, af en toe te maken met racisme. De ouders van zijn toenmalige, witte vriendin weigerden Howard bijvoorbeeld toegang tot hun huis. “Dit is de jaren negentig waar ik over spreek. Ik stond perplex. Het heeft hem waarschijnlijk pijn gedaan, maar wij deden het binnen het gezin af als onwetendheid. Onacceptabel natuurlijk.” Howard focuste zich volledig op voetbal en door een mix van gave en hard werken, groeide hij uit tot een van de grootste Amerikaanse talenten van zijn tijd.

Howard tekende in 1997 bij The North Jersey Imperials en maakte in 1998 namens New York MetroStars zijn debuut in de MLS. De Amerikaan maakte furore met zijn reddingen. In 2001 werd hij verkozen tot MLS Doelman van het Jaar én werd hij opgenomen in het MLS Team van het Jaar, evenals het jaar daarop. Twee seizoenen achter elkaar was hij de doelman met de meeste reddingen in de Amerikaanse competitie. Als klap op de vuurpijl maakte Howard op 10 maart 2002 zijn debuut voor de nationale ploeg bij de 1-0 winst tegen Ecuador. Howard was klaar voor de oversteek naar Europa en Feyenoord had interesse. De doelman werkte een stage af bij de Rotterdammers, maar werd afgetest.

Waar Feyenoord eind 2002 Howard niet wilde inlijven, sloeg Manchester United in de zomer van 2003 wél toe. Terwijl Howard in euforie was door de overstap, was de Britse pers meedogenloos. Disabled goalie lined up to play for Manchester United (Daily Mail), United's Zombie (News of the World), United want American with brain disorder (The Guardian), We swear it's true: Tourette's sufferer target for United (Daily Mirror): Howard kreeg meteen een stempel. “Ik heb de artikelen met die koppen nooit gelezen. Ik behoed mijn brein voor dat soort rotzooi”, aldus de doelman. Bij zijn debuut gaf Howard direct zijn visitekaartje af door de strafschoppen van Arsenal-spelers Giovanni van Bronckhorst en Robert Pirès te keren en zodoende hoogstpersoonlijk United de Community Shield te bezorgen.

Manager Sir Alex Ferguson raakte echter niet helemaal overtuigd van Howard. In 2005 plukte de Engelse topclub Edwin van der Sar weg bij Fulham en een jaar later vertrok Howard, eerst op huurbasis en daarna definitief, naar Everton. Bij the Toffees groeide hij uit tot een legende. Hij verbrak meerdere records en was verantwoordelijk voor verschillende memorabele momenten. Zo was hij in 2012 met zijn lange bal bij het thuisduel met Bolton Wanderers (1-2) pas de vierde doelman (inmiddels vijf) die wist te scoren in de geschiedenis van de Premier League. Meer dan vierhonderd wedstrijden voor de club en diverse records ten spijt, bereikte de tweevoudig Speler van het Jaar van Everton pas in 2014 wereldfaam.

Dé wedstrijd tegen België
Howard had al een keer de Gold Cup gewonnen (2007) toen hij met the Stars and Stripes zich presenteerde op het WK van 2014 in Brazilië. De ploeg van Jürgen Klinsmann werd tweede in een poule met Duitsland, Portugal en Ghana en nam het in de volgende ronde op tegen het sterke België. Op 1 juli 2014 werd Howard wereldnieuws, aangezien de Rode Duivels de grootst mogelijke moeite hadden om de doelman te passeren. Hij zette een WK-record neer door in totaal zestien keer redding te brengen. Pogingen van Dries Mertens, Eden Hazard, Kevin De Bruyne en andere topvoetballers werden gekraakt door Howard. Pas in extra tijd moest de sluitpost twee keer vissen (2-1), bij de goals van De Bruyne en Romelu Lukaku.

#ThingsTimHowardCouldSave pic.twitter.com/UUS5duDqAZ

— SC Not Top Ten (@SCNotTopTen) 3 juli 2014

Tijdens en na de wedstrijd werd de prestatie van Howard alom bewierookt. Twitter ontplofte en vroeg zich af of de doelman nog meer reddingen in huis had via #ThingsTimHowardCouldSave. Duizenden memes circuleerden op het internet die op een hilarische wijze de unieke prestatie van Howard belichtten. In eigen land was de keeper ineens een beroemdheid. “Burden or blessing? Bij die wedstrijd zag iedereen mij staan, dus dat was een speciaal moment”, vertelt hij in 2018 aan Sports Spectrum. “Maar naast de roem komt ook extra druk. Dat moet je managen. Je krijgt meer verantwoordelijkheid toegediend, wat niet per se slecht is. Je moet er dus altijd voor zorgen dat je dicht bij jezelf blijft.”

Howard werd na de wedstrijd gebeld door Chuck Hagel, minister van Defensie, en president Barack Obama om de doelman te feliciteren met de mijlpaal en om hem te bedanken dat hij zijn land zo goed heeft vertegenwoordigd. Hoewel de symptomen van Gilles de la Tourette in de loop der jaren minder worden en met hyperfocus de verschijnselen naar de achtergrond kunnen verdwijnen, blijven patiënten last houden van de aandoening. Ook Howard. Ook bij het memorabele duel met België, wanneer de bal niet in de buurt was. “De tics zijn net zo normaal als ademhalen”, aldus Howard.

Ambassadeurschap
“Dit is allesbehalve een afscheidstournee. Dat is ook nooit mijn intentie geweest. Ik heb het vooral gedaan omdat ik geruchten of speculatie wilde voorkomen”, legde Howard 22 januari op een persconferentie zijn keuze uit om een maand voor de start van het reguliere MLS-seizoen zijn pensioen aan te kondigen. De veteraan zit niet per se op odes te wachten bij ieder stadionbezoek. Wat als clubs tóch besluiten hem in zijn laatste seizoen in het zonnetje te zetten? “Ik zou enorm dankbaar zijn, zonder twijfel, als teams besluiten dat ik hun tijd en energie waard ben om mij en mijn loopbaan op enigerlei wijze te erkennen. Geen van deze toestanden zullen er echter voor zorgen dat ik niet gefocust ben op het echte spelletje."

Howard blijft gefocust. Hij blijft ambitieus. En hij blijft hoop koesteren. “Maar of ik dat nou doe of niet: de verwachtingen zullen er hoe dan ook zijn. Ik denk dat dit de meest getalenteerde ploeg in de geschiedenis van Rapids is, zelfs nog meer dan de ploeg die in 2010 de titel won. Dat zorgt voor druk. Een paar jongens kwamen naar me toe en vertelden me: 'Verdomme, Tim, we moeten nu echt winnen.' Ik denk dan: Geloof me, ik begrijp wat je bedoelt. Er is druk, maar druk is goed. Ik ga dit werk missen. Wie krijgt nou de kans om iedere dag met geweldige vrienden te werken, te lachen, en samen te strijden voor het hoogst haalbare? Het is net als drugs. Dat is waarschijnlijk een foute vergelijking, maar zo is het wel. Het is verslavend. De kameraadschap, de spanning richting een wedstrijd: ongekend.”

Howard wordt na zijn pensioen zeker geen trainer. “Het is zwaar, het kost veel tijd. Je krijgt weinig eer en veel pijn. Ik zou het niet eens overwegen.” De doelman gaat zich bezighouden met zijn aandelen in Memphis 901 FC en Dagenham & Redbridge. Ook gaat de doelman analyseren voor de televisie. Als patiënt blijft hij dus een boegbeeld van Gilles de la Tourette. Waar hij in 2001 MLS Humanitarian of the Year werd voor zijn inzet om de aandoening bespreekbaar te maken, is hij anno 2019 nog altijd ambassadeur om de stoornis over het voetlicht te brengen en de mensen goed te informeren. Bijvoorbeeld om de mythe te ontkrachten dat Gilles de la Tourette een 'scheldziekte' is. “Slechts tien procent scheldt erbij. Met Tourette leef je in de veronderstelling dat mensen verkeerde aannames maken.”

In gesprek met CNN in 2015 krijgt Howard de vraag wat voor doelman hij zou zijn zonder Gilles de la Tourette. “Een lastige vraag. Ik heb een manier gevonden om ermee om te gaan, dus het is lastig om te weten of ik een ander type keeper zou zijn.” Wat zou Howard doen als hij de kans zou krijgen om zonder de aandoening verder te leven? “Het is lastig voor mij om een dag zonder Tourette voor te stellen. Ik ben namelijk ook tevreden en gelukkig met wie ik ben. Ik zou waarschijnlijk 'nee' zeggen.”