Garrincha: dood, maar verre van vergeten

Ik ben verknocht aan nostalgische voetbalverhalen van authentieke, excentrieke helden. Daarmee doel ik niet op die zogenaamde ‘helden’ beschreven in dat mierzoete magazine van vader en dochter Barend, maar verhalen over topvoetballers die het volk aangrepen. Helden die de faam van het klatergoed niet aankonden en te vroeg het leven lieten. Voorbeelden: Robin Friday 'the greatest football you never saw' en Luigi 'de Paarse Vlinder' Meroni. Twee potentiële wereldsterren die verloren zijn gegaan in de annalen van het wereldvoetbal.

Friday was een echte 'rebel without a cause' en had wel iets weg van Johan Cruijff. Hij maakte naam bij Reading, in de betrekkelijke marge van het Britse voetbal. Een man met een bizarre leefwijze doorspekt met vrouwelijk schoon en lege whiskyflessen. Wanneer Friday een aantal wedstrijden weergaloos had gevoetbald, en de interesse had gewekt van de absolute topclubs, reed hij zichzelf, doorgaans met alcoholgerelateerde uitspattingen, steevast in de wielen. Na een onvolbrachte voetbalcarrière verwaarloosde Friday zichzelf en stierf uiteindelijk op 38-jarige leeftijd op uiterst trieste wijze: dagenlang lag de volstrekt vereenzaamde Friday dood in zijn huis, alvorens hij door een familielid werd gevonden. Vermoedelijke doodsoorzaak: overdosis heroïne.

Meroni’s levensverhaal is bij kans nog dramatischer. Een vervent schilder en on-Italiaanse voetballer van het eerste uur. Zowel op het canvas als op de voetbalvelden van de Serie A beschikte hij over flair, brille en een fabelachtige techniek. Voor Genoa en Torino dartelde hij door het gras en sneed hij door een met catenaccio geteisterd land, totdat hij op 24-jarige leeftijd het leven liet. Dit geschiedde tijdens een volstrekt onwerkelijk ongeluk: na een avondje uit met een teamgenoot van Torino werd Meroni, door nota bene één van zijn grootste fans, aangereden. Na door de lucht geslingerd te hebben, reed een tweede auto over hem heen en bezegelde zijn lot. Een potentiële grootheid in de kiem gesmoord. Italië was toen (1967) in diepe rouw, maar anno 2012 herinneren louter een stelletje espressodrinkende, vergrijsde Comonaren hun fabelachtige generatie -en stadgenoot.

Friday en Meroni worden overschaduwd door één andere voetballer uit de 20ste eeuw: de onweerstaanbare Manuel dos Santos uit Pau Grande. Garrincha (vrij vertaald: het kleine vogeltje) was waarschijnlijk de meest getalenteerde voetballer van de vorige eeuw. In zijn Brazilië wordt een kleine 30 jaar na zijn dood immer met enorme bewondering over 'de vreugde van het volk' gesproken en over de ganse wereld resoneert zijn bijnaam.

Zo zat ik in januari 2009 in de New Yorkse subway het boek “Calcio” (een geweldig onderhoudend boek over het Italiaanse voetbal) te lezen, toen ik plots aangesproken werd door een kleine Zuid-Amerikaan aandoende man. Hij zei: “You obviously don’t love football”. Mijn aandacht werd direct gewekt door zijn Latijnse accent en het gegeven dat hij over ‘football’ sprak in plaats van ‘soccer’. Ik antwoordde logischerwijs: “Why? Italian football is interesting!” “But real football is played in Brazil”, diende hij mij van repliek. Ik knikte en legde hem uit dat ik onlangs het levensverhaal van Garrincha had gelezen, er enorm van genoten had en hem beter vond dan Pelé. Voor een moment was ik bang dat ik zijn held had afgekraakt en dat hij mij zou wijzen op de wonderbaarlijke statistieken van ‘Koning Voetbal’: Edson Arantes do Nascimento. Echter gingen zijn ogen fonkelen en was hij het roerend met mij eens. Sterker nog: zijn vader had in de jaren ’60 op de foto gestaan met de mythische rechtsbuiten. Die foto was nu één van de waardevolste bezittingen van zijn Braziliaanse gezin. Bij de halte ‘Battery Park’ namen we als hagelverse voetbalvrienden met een ferme handdruk afscheid.

Waarom was Garrincha zó memorabel dat hij superatleet Pelé (drie wereldbekers en 1120 doelpunten voor Santos) naar de kroon kon steken als beste Braziliaanse voetballer ooit? Op deze vraag is niet één antwoord mogelijk. Het zijn meerdere factoren die de gevallen ster van Botafogo zo geweldig maakte:

• Underdoggehalte. Garrincha werd ‘gehandicapt’ geboren. Het was alsof er een windbries zijn benen had gevormd. Hij was ‘gezegend’ met een o -en een x-been. Een baby die zo in deze tijd geboren wordt zou direct een corrigerende operatie ondergaan. In het Brazilië van de jaren ’30 was dat niet aan de orde. De dokter in zijn geboortestad Pau Grande was dan ook hard in zijn eerste oordeel: Manuel zal mank door het leven gaan. Dat een voetballer met een aangeboren afwijking als profvoetballer furore zou maken, spreekt enorm tot de verbeelding.

• Fascinerende levenswandel. Garrincha heeft tot aan zijn dood in 1983 een ongelooflijk opzienbarend leven geleden. Een greep uit zijn levensrepertoire: hij verloor zijn maagdelijkheid op 12-jarige leeftijd aan een geit, dronk vanaf zijn vroege pubertijd dagelijks enorme kwantiteiten chachacha (de Braziliaanse equivalent van rum) , liet zijn tienduizenden cruzeiro’s (omgerekend naar huidige financiële maatstaven) aan tekengeld in een matras wegrotten en verwekte plus minus 13 kinderen bij minimaal zes verschillende vrouwen op twee continenten.

• Speelstijl en kwaliteiten. Garrincha speelde zoals hij leefde: compleet bevrijd van kaders of regels. De anarchist pur sang die voor zijn plezier speelde. Hij was de koning van de schijnbeweging waarbij hij de bal überhaupt niet beroerde. Tijdens een oefenduel van Botafogo in Italië tentoonstelde dit tot in perfectie. Hij legde de bewuste linksback dusdanig in de luren, dat deze, gedurende een serie schijnbewegingen van Garrincha, niet door had dat de bal zich al enige tijd aan de andere kant van het veld bevond. Zijn dribbels hadden een hypnotiserende werking. In 1962 leidde dit zelfs tot de wereldtitel in Chili, alwaar Garrincha de trots van de natie moest torsen nadat Pelé geblesseerd was afgehaakt.

Een opsomming van proevomaster doet mijn held nauwelijks eer aan, maar het boek van Ruy Castro “The triumph and tragedy of Brazil’s forgotten footballing hero” daarentegen wel. Dit boek is een aangrijpende en adembenemende biografie. Wat mij betreft het mooiste non-fictionele voetbalverhaal ter wereld: een absolute must voor iedere zichzelf serieus nemende voetballiefhebber. Vandaar ook het vriendelijke verzoek om dit gegeven zo snel mogelijk met uw voetbalminnende buurman te delen. Als nieuwbakken Garrincha-apostel zeg ik bij deze: “Gaat heen en verkondig dit voetbalevangelie!”